Het hoger kunstonderwijs is de plek waar talenten kennis en vakmanschap opdoen, een netwerk opbouwen, faciliteiten treffen en de tijd krijgen om zich te ontwikkelen tot kritisch denkende, creatieve professionals. Kunstafgestudeerden beschikken over competenties die in de kunst- en cultuursector nodig zijn, maar ook in tal van andere domeinen daarbuiten veelgevraagd worden: in de creatieve industrie, de zorg, ruimtelijke ordening, het onderwijs en in het bedrijfsleven. Alumni van kunstopleidingen werken veelal als zzp’er voor meerdere opdrachtgevers in allerlei sectoren. Ze zijn flexibel in een dynamische wereld. Ze geven de steeds veranderende omgeving vorm, voorzien die van nieuwe betekenis en nemen anderen daarin mee. Hun creativiteit is hard nodig in een snel veranderende wereld.
Creatieve industrie
De arbeidsmarkt voor afgestudeerden uit het kunstonderwijs is bij uitstek de creatieve industrie - van architectuur tot mode en van games tot films. De kracht van de creatieve industrie zit in het vermogen om te innoveren en waarde te creëren: creatieve bedrijven ontwikkelen vernieuwende ideeën, producten, diensten, systemen, strategieën en werkwijzen. Afgestudeerden uit het kunstonderwijs zijn in staat om complexe vraagstukken en maatschappelijke uitdagingen op nieuwe manieren te bekijken, waardoor hoogwaardige innovaties worden ontwikkeld. Zij zijn gewend om over domeinen heen samen te werken en buiten gebaande paden te denken. Deze kenmerken zijn belangrijk om tot antwoorden te komen op de grote opgaven die op de wereld afkomen. De creatieve industrie versterkt het innovatievermogen van Nederland, en bestaat uit ondernemers en creatieve professionals. Deze twee groepen zijn onder te verdelen in de creatieve zakelijke dienstverlening – zoals productontwerpers, architecten, modeontwerpers, digital designers – en media en entertainment – zoals uitgevers, game-ontwikkelaars, cultureel erfgoed, dj’s.
De creatieve industrie is hard geraakt door de corona-crisis, maar daarvoor was het één van de snelst groeiende en meest impactrijke sectoren van Nederland.
Onderwijs en kunsteducatie
Ook in het onderwijs en de buitenschoolse kunsteducatie zijn veel afgestudeerden van kunstopleidingen werkzaam. Kunstvakdocenten en kunsteducatoren in het primair en secundair onderwijs, in de amateurkunst en de culturele sector dragen bij aan het creatieve kapitaal van anderen. Ze laten jong en oud de eigen creatieve vermogens ontdekken en stimuleren de receptie van kunst onder alle lagen van de bevolking. Kennismaking met kunst en cultuur is niet vanzelfsprekend, maar via het onderwijs leert in ieder geval ieder kind en elke jongere het kennen. Kunstvakken bieden waardevolle ontwikkelingsmogelijkheden, die een breder belang dienen dan alleen het aanleren van de kunstdiscipline zelf. Drama-oefeningen, danslessen, muziek, beeldende activiteiten… het zijn slechts enkele voorbeelden van hoe we met de kunsten leren lichamelijk bewust te zijn, onze gedachten vorm te geven en met elkaar contact te maken. Kunstvakdocenten dragen bij aan een brede vorming en de ontwikkeling van vaardigheden als verbeelding, inlevingsvermogen en samenwerken. Binnen de kunstvakdocentenopleidingen worden studenten opgeleid voor een breed, cultureel divers en creatief werkveld. Alumni van de kunstvakdocentenopleidingen weten zichzelf artistiek te uiten en kunnen anderen stimuleren en begeleiden om zelf ook te maken.
Beroepspraktijk
Het hbo kunstonderwijs is nauw verbonden met het werkveld en de bredere samenleving. Relaties liggen op allerlei niveaus, gerelateerd aan de opleiding, de discipline en aan de sector als geheel; lokaal, regionaal, nationaal en internationaal. Het onderwijs en de ontwikkelingen daarin staan altijd in verband met ontwikkelingen op de arbeidsmarkt en in het werkveld. Zo worden de beroeps-en opleidingsprofielen bepaald in samenspraak met het beroepenveld. Competenties, leerlijnen en leerdoelen zijn daarop afgestemd. Hogescholen met kunstopleidingen hebben werkveldadviescommissies en zijn -al dan niet landelijk- in gesprek met organisaties als Federatie Cultuur, Het Nieuwe Instituut, Beroepsorganisatie Nederlandse Ontwerpers, VONKC, LKCA, Raad voor Cultuur, Kunsten ’92 en Platform Arbeidsmarkt Culturele en Creatieve Toekomst. Docenten van de kunstopleidingen zijn vaak zelf werkzaam in het kunstenveld (of daarbuiten). Vanuit hun ervaring en expertise begeleiden zij studenten in het ontwikkelen van een eigen signatuur. Dit zorgt voor een continue uitwisseling en stimuleert innovatie.
Studenten worden opgeleid voor een werkveld dat zich bij uitstek kenmerkt door flexibiliteit: kunstenaars zijn meestal zzp’ers en werken voor veel verschillende opdrachtgevers in vaak tijdelijke constructies. Afgestudeerden zijn bij uitstek ondernemend en cultureel ondernemerschap is dan ook een vanzelfsprekend onderdeel in iedere opleiding. Ondanks de aandacht in de opleidingen voor beroepsvoorbereiding geven studenten vaak aan dat ze zich niet genoeg voorbereid voelen op de kunstpraktijk en het zelfstandig ondernemerschap. Dat is niet eenvoudig te doorbreken. Er zijn in het werkveld, na eerdere bezuinigingen op de kunstsector, weinig plekken meer voor jonge beginnende kunstenaars om zich te ontwikkelen. Dat, terwijl het opbouwen van een bloeiende kunstpraktijk juist (ontwikkel)tijd vraagt.
Nieuwe sectoragenda
Met de nieuwe sectoragenda zet het hoger kunstonderwijs stappen die eraan bijdragen dat studenten de overgang naar het kunstenaarsberoep minder als een schok ervaren. Bijvoorbeeld door stevig aan te haken bij de ontwikkeling van innovatieve werkplaatsen voor onderwijs, onderzoek en beroepspraktijk en door alumni nog meer te betrekken bij het curriculum, zodat studenten al tijdens de opleiding een netwerk in hun toekomstige kunstpraktijk kunnen ontwikkelen. Vanuit het werkveld en alumni is in toenemende mate vraag naar kennis die binnen hogescholen met kunstopleidingen aanwezig is. Bijvoorbeeld op het terrein van ondernemerschap, digitalisering, technologische veranderingen in het maakproces en netwerken. Hogescholen willen partner zijn in de verdere ontwikkeling van Leven Lang Ontwikkelen en een kansrijk bij- en nascholingsaanbod ontwikkelen.
Arbeidsmarktsituatie tijdens corona
Van de afgestudeerden uit 2018-2019 had in 2020 36 procent een vaste aanstelling. De effecten van de corona-crisis op de culturele sector zijn duidelijk zichtbaar bij deze lichting afgestudeerden. Tot begin 2020 was de creatieve industrie één van de snelst groeiende sectoren van Nederland, maar met de crisis zijn het culturele veld en de creatieve sector sterk geraakt. Minder kunstafgestudeerden hebben een vaste aanstelling. Hun inkomenssituatie, die afgelopen jaren juist verbeterde, is verslechterd. Velen van hen geven aan dat hun werksituatie door corona is verslechterd. Wel zijn ze zeer positief over de basis die hun opleiding biedt voor verdere ontwikkeling.
